રાજયોગ ની ચર્ચા કરતી વખતે અમે સ્વામિત્વ અથવા ડિસ્પોઝીટર સિદ્ધાંત ની ચર્ચા કરી હતી. તે એક મહત્વપૂર્ણ સિદ્ધાંત છે અને ઘણી વખત અમે જ્યોતિષીઓ ને ભૂલ કરતા જોયા છે. સ્વામિત્વ સિદ્ધાંત મુજબ કોઈ ગ્રહ ની શક્તિ તેની સ્થિત થનાર રાશિ ના સ્વામી પર નિર્ભર કરે છે. દાખલ તરીકે ધારો કે કોઈ ગ્રહ ઉચ્ચ નો છે પરંતુ તે એક એવી રાશિ માં છે જેનો સ્વામી નીચ અથવા બીજા કોઈ કારણ થી નબળું થયી રહ્યું હોય. આવી સ્થિતિ માં ઉચ્ચ ગ્રહ પોતાની ક્ષમતા મુજબ નહિ આપી શકે. આ એક અતિ મહત્વ પૂર્ણ સૂત્ર છે અને આને ક્યારેય ના ભૂલવું જોઈએ. ગ્રહ ની તાકાત કયારેય પણ ડિસ્પોઝીટર જોયા વગર નિર્ધારિત ના કરવી જોઈએ. કુંડળી ની અમુક સ્થિતિઓ માં ડિસ્પોઝીટર સિદ્ધાંત ઘણું મહત્વપૂર્ણ થયી જાય છે ખાસ કરીને જયારે ઘણા બધા ગ્રહ એકજ રાશિ માં બેઠા હોય.
એક દાખલા કુંડળી થી સમજાવીએ છે. આ કુંડળી માં ગુરુ, શુક્ર અને બુધ પહેલા ભાવ માં સિંહ રાશિ માં બેઠા છે. જ્યોતિષ નું સિદ્ધાંત છે કે શુભ ગ્રહ કેન્દ્ર સ્થાનો માં ઘણા શુભ હોય છે. આ એક પ્રકાર નો શક્તિશાળી રાજ યોગ છે. પરંતુ અહીં એક વાત ધ્યાન આપવા વાળી છે કે ત્રણે ગ્રહ સિંહ રાશિ માં બેઠા છે અને ડિસ્પોઝીટર સૂર્ય એટલે કે સિંહ રાશિ નો સ્વામી સૂર્ય બારમા ભાવ માં બેઠું છે જે કે કોઈ પણ ગ્રહ માટે સારી સ્થિતિ નથી. સાથેજ સૂર્ય નીચ ના મંગલ સાથે છે અને શત્રુ શનિ દ્વારા જોવા માં આવે છે એટલે ડિસ્પોઝીટર સૂર્ય ઘણું નબળું છે. આ નબળા સૂર્ય ના લીધે ગુરુ, શુક્ર અને બુધ નો બનાવેલો રાજ યોગ ભંગ થયી ગયું.
આ રીતે ઉચ્ચ અથવા નીચ ગ્રહો ના અધ્યયન કરતી વખતે આ સિદ્ધાંત ને ક્યારેય પણ ભૂલવું ના જોઈએ. નીચ ભંગ રાજ યોગ નું મુખ્ય આધાર પણ ડિસ્પોઝીટર સિદ્ધાંત છે. જેમ કે કોઈ કુંડળી માં સૂર્ય ઉચ્ચ નો હોય એટલે કે મેષ નો હોય તો સૌથી પહેલા આ જોવું જોઈએ કે મંગલ કેવું છે. જો મંગલ જે કે સૂર્ય નો ડિસ્પોઝીટર છે, નબળું હશે તો સૂર્ય ના ઉચ્ચ હોવા ના ફળ નહિ મળશે. આ તાલિકા ના માધ્યમ થી યાદ રાખો કે કોઈ ગ્રહ ઉચ્ચ નો અથવા નીચ નો હોય તો કયા ગ્રહો નું વિશેષ ધ્યાન રાખવું જોઈએ -
| ગ્રહ | જો ઉચ્ચ હોય તો | જો નીચ હોય તો |
| સૂર્ય | મંગલ | શુક્ર |
| ચંદ્ર | શુક્ર | મંગલ |
| મંગલ | શનિ | ચંદ્ર |
| બુધ | -- | ગુરુ |
| ગુરુ | ચંદ્ર | શનિ |
| શુક્ર | ગુરુ | બુધ |
| શનિ | શુક્ર | મંગલ |
આજ ના માટે માત્ર આટલુંજ. નમસ્કાર.